اختلالات شایع خواب شامل بی خوابی، خواب‌آلودگی مفرط روزانه و خستگی، اختلالات تنفسی حین خواب،

اختلالات حرکتی حین خواب و اشکالات رفتاری حین خواب و غیره در درصدی از افراد در متن جامعه به شکلی مهم و آزارنده  دیده میشود.

عدم توجه به اختلالات خواب و عدم درمان آنها نه تنها به کارآیی پایین  افراد بلکه به تبعات قابل توجه جسمی و روانی می انجامد. چنانچه هر یک از ما درجاتی از اختلالات خواب را تجربه میکنیم ممکن است ارزیابی توسط متخصص اختلالات خواب و اقدامات تشخیصی و درمانی در مورد ما ضرورت بالینی جدی داشته باشد.

تست خواب یا پلی سومنوگرافی یا متداول ترین تستی است که در مراکز اختلالات خواب انجام می شود. این تست برای تشخیص بسیاری از اختلالات خواب به عنوان روش استاندارد  محسوب می شود که از جمله آنها می توان به سندرم وقفه موقت تنفسی (آپنه) خواب از نوع انسدادی، سندرم آپنه خواب مرکزی، حرکات ریتمیک اندام حین خواب و حملات خواب حین روز اشاره کرد. یکی از عوارض و نشانه های مشترک این اختلالات، خواب آلودگی درطی روز می باشد. استفاده مستقیم پلی سومنوگرافی  در تشخیص خواب آلودگی در طی روز به کاربرد آن در تست های ارزیابی خواب آلودگی در روز و میزان توانایی در بیدارماندن بر می گردد که اختصاصا به این جهت طراحی شده اند.

با انجام  تست خواب  مراحل مختلف خواب (خواب سبک، خواب عمیق وخواب رویا) و اتفاقات غیر طبیعی حین خواب  تشخیص داده می شوند. در این روش با بررسی امواج مغزی و قلبی، وضعیت تنفس، میزان اکسیژن خون، حرکات بدن و غیره می توان بسیاری از اختلالات و بیماری های خواب را تشخیص داد و امکان درمان مناسب آن ها را مهیا نمود.

تست خواب یک تست چند پارامتری است که عملکرد تعدادی از ارگان ها و سیستم های بدن انسان را در خواب ضبط و ثبت می کند. نوار مغز، نوارقلب، نوار عضله، نوار چشم، جریان هوای تنفسی، تلاش تنفسی، درصد اشباع اکسیژن خون از اجزای معمول یک تست خواب  محسوب می شوند.

برای انجام تست خواب  فرد باید یک شب را در آزمایشگاه خواب بخوابد. طول مدتی که فرد خواب است تعدادی حسگر وسایل دیگر برای ثبت اطلاعات لازم به بیمار متصل می شود. علی رغم تغییر فضای خواب و اتصال تعداد زیادی الکترود و وسایل دیگر به بیماران، اکثر بیماران در حد معمول در آزمایشگاه خواب، به خواب می روند. تنها تعداد اندکی از بیماران اظهار می کنند که نسبت به شرایط معمول خواب بدتری داشته اند.

در این تست نوار عضله از یکی از عضلات پا برای ثبت حرکات پاها و همچنین از یکی از عضلات چانه برای اندازه گیری انقباضات عضلانی گرفته می شود.

از داده های تست خواب  می توان اطلاعات زیادی بدست آورد که برخی از آنها شامل موارد زیر می باشند:

–          میزان تاخیرخواب

مدت زمانی که طول می کشد تا افراد به خواب روند در افراد سالم و بیماران مبتلا به اختلالات خواب متفاوت است. در تست ارزیابی خواب آلودگی در روز و میزان توانایی در بیدارماندن نیز میزان تاخیر خواب محاسبه می شود که بیانگر شدت خواب آلودگی افراد می باشد.

–          مراحل خواب

یک خواب طبیعی به ترتیب شامل مراحل ۱، ۲، ۳  در بخش Non-REM و فاز REM می باشد که ۶-۴ دفعه این سیکل در یک شب تکرار می شود. مدت این مراحل در افراد بیمار بسته به نوع بیماری آنها متفاوت می باشد.

–          کیفیت خواب

تعداد کل دقایقی که فرد در خواب بوده تقسیم بر کل زمانی که فرد در رختخواب به سر برده بیانگر کیفیت خواب است. این میزان در افراد طبیعی برابر ۹۰-۸۵ درصد است، در صورتی که افراد بیمار بسته به نوع بیماریشان کیفیت خواب به مراتب پایین تری دارند.

–          نامنظمی های تنفسی مانند آپنه و هایپوپنه

هایپوپنه به معنی کاهش جریان هوای تنفسی به میزان کمتر از ۸۰ درصد حد پایه و آپنه به معنی کاهش جریان هوای تنفسی به میزان کمتر از ۲۰ درصد حد پایه به مدت بیش از ۱۰ ثانیه می باشد. جمع آپنه و هایپوپنه در افراد طبیعی کمتر از ۵ است ولی در افراد مبتلا به سندرم آپنه خواب گاهی تا ۶۰۰ عدد هم می رسد .

–          تعداد ریز برانگیختگی ها در مغز

ریز برانگیختگی در مغز به معنی بیداری کوتاه مدت در حد چند ثانیه است که فرد متوجه آن نمی شود. در برانگیختگی مغزی الگوی امواج مغز ناگهان تغییر می کند و مشابه حالت بیداری می شود. ریز برانگیختگی ها در مغز در نتیجه موارد مختلفی از جمله حرکت پاها و ناراحتی های تنفسی ایجاد می شود. موارد زیاد برانگیختگی درخواب افراد می تواند نشانه ابتلای آنها به اختلالات خواب و توجیه کننده خستگی و عدم خواب کافی آنها باشد.

–          ناهنجاری های ریتم قلبی، وضعیت بدن در طی خواب و الگوی حرکت پاها از دیگر مواردی است که از تست خواب بدست می آید.

رشد روز افزون تعداد کلینیک های خواب و تعدد افرادی که برای انجام تست های تشخیصی اختلالات خواب به این مراکز ارجاع داده می شوند، نیاز توجه به کیفیت انجام تست خواب را در کشور ، بیش از پیش می کند. چرا که تشخیص به موقع و دقیق این اختلالات، نقش ویژه ای در حفظ و ارتقاء سلامت جسمی و روانی افراد، افزایش بهره وری و کارایی و همچنین کاهش حوادث شغلی و تصادفات جاده ای خواهد داشت .  در بررسی اختلالات خواب و درمان آنها تست های مختلفی طراحی، استاندارد و معرفی شده اند که مهم ترین آنها شامل پلی سومنوگرافی شبانه، تست سنجش میزان خواب آلودگی طی روز، تست سنجش میزان توانایی بیدار ماندن و تیتراسیون  CPAP هستند.

خواب، اختلالات آن و ارزیابی های تشخیصی درمانی

محمد نامی

مدیر گروه علوم اعصاب، دانشگاه علوم پزشکی شیراز

متخصص علوم اعصاب در نواندیشان آویژه