در علوم مرتبط با حیطه رشد نوزاد و کودک همواره ” سنین دوره طلایی ” (Golden Time) مطرح می‌گردد که منظور از آن سن پیش از سه سالگی کودک است که هم در علوم اعصاب شناختی (نوروساینس) و هم در دیدگاه‌های بنیادین رشدی نظیر “تحول و تکامل شناختی ” (پیاژه) بسیار بر آن تاکید می‌گردد و این دوران را از لحاظ آغاز اقدامات موثر و مداخلات “ارتقائ سلامت” و “افزایش توانمندی‌های هوشی-شناختی ” و همچنین پی ریزی زیربناهای شخصیتی و اجتماعی کودک در کانون توجه پژوهشگران و متخصصین حیطه بالینی و آموزشی قرار می‌گیرد. بیش از ۹۰ درصد رشد و تکامل کودک تا سن هشت سالگی صورت می‌گیرد.علاوه بر این بیش‌ترین رشد هوشی در کودکان قبل از سن ۸ سالگی اتفاق می‌افتد. بیش از ۹۰ درصد ازمراحل رشد و تکامل کودکان تا سن هشت سالگی است و بیش‌ترین فرصت کودکان برای رشد و بالندگی در این سن اتفاق می‌افتد.۶۰ درصد از رشد مغزی در تمام طول حیات انسان تا سن یک سالگی است و سالهای آغازین زندگی فرصتی برای کودک، خانواده و جامعه است.

بیش‌ترین سرمایه گذاری در کودکان توسط خانواده و جامعه پس از شروع دوران مدرسه، جوانی و میان سالی رخ می‌دهد که این موضوع نیاز به اصلاح دارد و در واقع بهتر است تمام سرمایه گذاری برای کودکان در سال اول زندگی صورت گیرد.تغذیه نوزاد در اولین سال‌های زندگی بر رشد جسمی و سیر پیشرفت عصبی کودکان بسیار تعیین کننده می‌باشد. در دو سال اول زندگی بیش‌ترین رشد سلول‌های مغزی همراه با شکل گیری ارتباطات عصبی رخ می‌دهد.

مراقبت ویژه از کودک تا ۳۶ ماه پس از تولد منجر به تکامل جسمی، عصبی، روانی و اجتماعی کودک می‌شود. این دوره تکاملی که باید تحت مراقبت‌های ویژه والدین انجام شود.

مهم‌ترین دوره مراقبت‌های پس از زایمان کودکان است. این ۳۶ ماه که ۶ به طور معمول ماه ابتدایی آن تغذیه مطلق کودک با شیرمادر است و ۶ تا ۲۴ ماهگی کودک نیز این تغذیه با غذای کمکی همراه می‌شود، زمانی است که رشد اولیه کودک کاملاً شکل می‌گیرد.مراقبت‌های دوره بارداری به سه دوره قبل از بارداری، حین بارداری و پس از زایمان تقسیم می‌گردد، در مراقبت‌های قبل از بارداری کنترل سلامت و عملکردهای بهداشتی سیستم باروری و بررسی سابقه پزشکی و فامیلی زوجین از نظر وجود بیماری‌های ارثی یا مصرف دارو و سابقه بیماری‌هایی نظیر دیابت، فشارخون، قلبی و عروقی، تنفسی، کلیوی، کم خونی، اختلالات تیروئیدی و دهان ودندان باید مورد بررسی قرار بگیرد.

لازم به ذکر اینکه نخستین سیستمها و بنیان‌های تکاملی-رشدی عبارت‌اند از سیستم لمسی، سیستم حس عمقی، سیستم حس تعادلی. باید در خاطر داشت که با وجود اینکه رشد و تکامل حس بینایی وارتقائ ادراک‌های بینایی که از بالاترین درجه‌های اهمیت در “سیر پیشبرد رشد “(Milestone) برخوردار است و در نهایت منجر به “نگاه چهره به چهره”ٍ (Eye to eye then face to face) و “برقراری تماس چشمی ” (Eye contact ) خواهد شد که پایه و اساس رفتار اجتماعی، بنیان یادگیری، توجه – تمرکز و آموزش است، تاحد بسیار زیادی به سلامت و توازن این سیستمهای بنیادی یعنی (سیستم لمسی، سیستم حس عمقی، سیستم حس تعادلی) وابستگی تام و تمام دارد. از سوی دیگر این روند در زمینه رشد سیستم شنوایی و ارتقاء مهارت‌های ادراک شنیداری نیز مصداق دارد.

بنابراین شاید بتوان دلیل تاکید موکد بر انجام مداخلات متعدد تخصصی سیستمهای لمسی و ماساژ نوزادان و کودکان در زیر نظر متخصصین را درک نمود. البته باید بر تلفیق هوشمندانه این سه سیستم اصلی و محوری بطوریکه توازن آن‌ها حفظ گردد و موجب اختلال در عملکردهای سیستم عصبی مرکزی کودک و نوزاد نگردد نیز دقت نظر داشت تا از سویی موجب تشنج و… نگردد و از دیگر سو نیز موجب افزایش مهارت‌های هوشی و ” انعطاف پذیری های شناختی ” گردد.

در پایان باید بر این نکته تاکید دوچندان و چندباره نمود که استفاده از این امور در کودکان و نوزادان نارس و تولد با وزن کم و اضطراب‌های شدید مادر در جین بارداری از حد توصیه خارج می‌گردد و بسیار پررنگ‌تر می‌گردد و درقالب الزام و بایدها درمیآید.برنامه‌های مبتنی بر توجه کامل به رشد اولیه کودک فرصت فوق العاده ای برای اجتناب از مشکلات رشد و تکامل ارائه کرده و منافع بلند مدتی برای فرد و جامعه به ارمغان می‌آورد.

دکتر ابراهیم پیشیاره –متخصص علوم اعصاب شناختی- مرکز کاردرمانی رشد

ولی شیری- کارشناسی ارشد کاردرمانی- مرکز کاردرمانی رشد
منصور نوری- کارشناسی ارشد کاردرمانی- مرکز کاردرمانی رشد