یش از گفتن هر چیزی، باید به شما یک هشدار کوچک بدهم؛ ممکن است آنچه من در این متن نوشته ام را خیلی نپسندید. این برای همه ما سخت است که بپذیریم فرزندمان به چیزی وابسته است؛ آن هم چیزی مثل تبلت که نه تنها بی خطر، بلکه خیلی اوقات مفید هم به نظر می رسد. بخصوص که تبلت ممکن است گاهی برای فرزند ما سرگرمی خوبی به حساب بیاید و زمان بیشتری به ما بدهد تا به کارهای دیگرمان رسیدگی کنیم.

در این یادداشت می خواهم برای شما از نشانه هایی بگویم که می گویند فرزند شما به تبلت وابسته است یا خیر.

این روزها بازار گوشی های هوشمند و تبلت خیلی خیلی داغ است و ممکن است بسیاری از ما فکر کنیم که حیف است فرزند ما، کمتر از بچه های دیگر امکانات داشته باشد. با توجه به رشد تکنولوژی و ماشینی شدن زندگی امروزی؛ وسایل بازی کودکان نیز دچار تغییر شده است. در گذشته پیشرفته ترین وسایل بازی کودکان ماشین های پلاستیکی بود ولی امروزه دیگر خبری از علاقه کودکان به عروسک و ماشین نیست. کودکان امروزی تنبل تر شده اند و برای بازی کردن حوصله تحرک ندارند و ترجیح می دهند بدون صرف انرژی وقت خود را بگذرانند. شما به هر خانه‌ای که وارد می‌شوید، به جای سرگرم بودن کودکان با خمیرهای بازی که خلاقیت‌شان را بالا می‌برد و مهارت‌ دست‌های‌شان را بیشتر می‌کرد، تبلت‌هایی در دست بچه‌ها جا دارد که چشم‌های‌شان را خسته و مفاصل دست‌های‌شان را ضعیف می‌کند. البته تبلت می تواند برای فرزند ما ابزار مفیدی باشد و به او در یاد گرفتن خیلی چیزها کمک کند، اگرچه از طرف دیگر ممکن است که با مشغول کردن او به خودش، فرزندمان را از کار و زندگی هم بیندازد. به هر حال بیشتر ما بودنش را به نبودنش ترجیح می دهیم اما خیلی هم دل خوشی از اینکه فرزندمان مدام با آن مشغول باشد نداریم.

در این میان والدینی که امکان خرید چنین ابزاری برای کودک‌شان ندارند هم از خود گذشتگی کرده و او را با گوشی هوشمند تلفن همراه‌شان سرگرم می‌کنند و مهارت کودک‌شان در انجام بازی‌های مختلف را به رخ این و آن می‌کشند. بچه‌های امروزی تمایلی به دویدن، کاردستی درست کردن و نقش‌پذیری در بازی‌هایی که نسل ما از آنها لذت می‌برد، ندارند. آنها ترجیح می‌دهند روی مبل راحتی لم بدهند، یک کاسه پفک کنارشان بگذارند و هر روز چندین مرحله از بازی‌ای که به آخر رساندنش کار هر کسی نیست را رد کنند.

بچه‌های امروزی نمونه کوچک شده والدین‌شان هستند. نمونه آنهایی که در ‌مهمانی‌ها به جای گپ زدن با حاضران، به غایب‌های جمع وایبر می‌زنند و به‌جای چند متر دویدن، به‌دنبال نصب انواع اپلیکیشن‌های سلامت روی گوشی خود هستند. هدیه پژوهشگران فناوری اطلاعات به بچه‌های امروزی نه هوش بیشتر و نه ذهن آماده‌تر است. آنها روی مبل‌های راحتی، صاحب بدنی خسته و انباشه از چربی می‌شوند و پشت صفحه تبلت‌ها، چشم‌هایی آزرده و ذهنی آشفته را از آن خود می‌کنند.

پژوهش های علمی نشان می دهد که انواع وابستگی (وابستگی به مواد، خرید کردن، خوردن غذاهای ناسالم، اینترنت و …) همه از قوانین مشابهی تبعیت می کنند. در تمام این مشکلات نواحی یکسانی در مغز درگیر هستند که ما را به سمت تکرار آن رفتار خاص سوق می دهند؛ تا جایی که دیگر برای مان مشکل ساز شوند.
در این یادداشت مثال هایی از تشابه میان وابستگی به مواد و استفاده از تبلت آورده ام تا مطلب را روشن تر توضیح بدهم. با این وجود عمدا نامی از واژه اعتیاد نبرده ام زیرا اعتقاد دارم که به کار بردن برچسب اعتیاد، به غیر از اینکه موضوع را پیچیده و ترسناک نشان بدهد، سودی برای ما ندارد. از آنجایی که وابستگی ها همیشه به مرور زمان پیشرفت می کنند و شدیدتر می شوند، دانستن علائم وابستگی به ما کمک می کند که موضوع را بهتر بشناسیم و هر چه زودتر از وخیم شدن ماجرا پیشگیری کنیم.

بیشتر ما استفاده طولانی مدت از تبلت را نشانه وابستگی به آن می دانیم اما موضوع پیچیده تر از این حرف هاست. برای مثال روانشناسان به این نتیجه رسیده اند که کودکان سالم، بخصوص کودکان کم سن و سال تر، به هر فعالیت جدیدی اشتیاق نشان می دهند و مدت زیادی به آن می پردازند.

وقتی که کودکی سعی می کند چیز جدیدی یاد بگیرد، اشکالی ندارد که زمان زیادی را صرف آن کند. در نتیجه صرف اینکه کودک شما وقت زیادی را صرف بازی با تبلتش می کند، نشانه بدی نیست؛ بنابراین زود نتیجه گیری نکنید.

از طرف دیگر ممکن است بچه ها برای اهداف مختلفی از تبلت استفاده کنند. برای مثال بین کودکی که با تبلتش کتاب می خواند یا با یک نرم افزار آموزشی سروکله می زند و کودکی که حدود یک ساعت به یک بازی خاص ادامه می دهد، تفاوت مهمی وجود دارد.

به جز بازی طولانی با تبلت نشانه های دیگر هم هست که نشان می دهند فرزند شما به تبلتش بیش از حد وابسته شده است. بررسی این نشانه ها کمک می کند که گوش به زنگ باشید و اگر فرزندتان به تبلتش وابسته شده، فکری به حالش بکنید.

بچه هایی که با تبلت از عواطف منفی شان فرار می کنند، ممکن است دچار مشکل باشند:
۱– بیشتر و بیشتر خواستن

همانطور که مصرف کننده های مواد بعد از مدتی به مقدار بیشتری از مواد احتیاج دارند تا حال خوبی پیدا کنند، کسانی که از تبلت استفاده می کنند هم ممکن است چنین حالتی داشته باشند.

بچه هایی که تا حالا از ۱۰ دقیقه بازی هم لذت می بردند، حالا به چند ساعت بازی احتیاج دارند. اینکه بیست دقیقه بازی با تبلت دیگر کودک شما را راضی نمی کند، نشان می دهد که بهتر است کمی بیشتر مراقب باشید.
۲– علائم خماری

ترک مواد مخدر، علائم جسمانی مشخصی مانند سردرد و لرز و … دارد. در روانشناسی اعتیاد، به این علائم، علائم خماری می گویند. شاید برایتان عجیب باشد اگر بگوییم که کنار گذاشتن تبلت و گوشی موبایل هم می تواند علائمی شبیه این داشته باشد.

در پژوهشی که در سال ۲۰۱۱ انجام شد، از ۱۰۰۰ دانشجو در سراسر دنیا خواستند که ۲۴ ساعت را بدون گوشی تلفن همراه موبایل و اینترنت بگذرانند. بسیاری از این دانشجوها علائمی شبیه اضطراب و افسردگی را گزارش کردند؛ بنابراین اگر دیدید که بعد از گرفتن تبلت، کودکتان آشفته، مضطرب یا غمگین است، می توانید به این موضوع شک کنید که شاید به تبلتش بیش از حد وابسته شده است.

استفاده از تبلت نباید جایگزین فعالیت های طبیعی کودک مثل بازی کردن و … شود.
۳– از دست دادن کنترل

گرچه ما خیلی از کودکان کم سن و سال انتظار این را نداریم که رفتارهایشان را تحت کنترل داشته باشند، اگر گرفتن تبلت از کودک شما بدون یک قشقرق حسابی کار مشکلی است و کنترل او سخت است، بدانید که او احتمالا به تبلتش وابسته شده است.

البته والدین هم باید بتوانند حد و حدود مشخصی تعیین کنند و قشقرق به پا کردن کودک، لزوما نشانه وابستگی او نیست.
۴– کلک زدن

آیا کودک تان را در گوشه خانه در حالی که دارد با تبلت بازی می کند، دستگیر کرده اید؟ این هم یکی دیگر از نشانه هایی است که باید نسبت به آن حساس باشید.

اینکه کودک تان درباره مقدار استفاده از تبلت دروغ بگوید، آن را یواشکی به اتاق خوابش یا جای دیگری ببرد یا برای بازی بیشتر به شما کلک بزند، همه نشانه هایی است که باید جدی بگیرید.

۵– از دست دادن علاقه به سرگرمی های دیگر

اگر کودک شما که قبلا برای دویدن، بازی کردن و سر و کله زدن با دوستانش اشتیاق نشان می داد، حالا بازی با تبلت را ترجیح می دهد، حق دارید که کمی نگرانش باشید. استفاده از تبلت برای کودک لذت آنی و زیادی به همراه دارد اما به هیچ وجه نباید جایگزین فعالیت های طبیعی کودک مثل بازی کردن و … شود. البته باید بگوییم که ترجیح دادن تبلت نسبت به کارهای دیگر، اگر گهگاه اتفاق می افتد و به خصوص اگر تبلت هنوز برایش تازه است، نگران کننده نیست.
۵– استفاده به عنوان مُسکن

کسانی که مواد مصرف می کنند، خیلی از اوقات این کار را برای تسکین احساس بدی که دارند انجام می دهند. لذت کوتاه مدت استفاده از تبلت هم می تواند روشی باشد که کودک شما برای کنار آمدن با مشکلاتش از آن استفاده می کند.

بچه هایی که با تبلت از غم، استرس و عواطف منفی شان فرار می کنند، ممکن است دچار مشکل باشند. برای مثال اگر کودک شما بعد از دعوا با شما، خواهر یا برادرش تبلتش را برمی دارد و به گوشه ای می رود تا بازی کند، در تلاش است که حال بدش را با لذت بازی با تبلت آرام کند و این علامت خوبی نیست.
از دست دادن رابطه های مهم، افت تحصیلی یا عملکرد ضعیف در محل کار همه نشانه های خیلی مهمی از وابستگی هستند؛ بنابراین اگر فرزند شما به خاطر بازی با تبلت، دوستانش را از دست داده و دیگر تمایل زیادی برای وقت گذراندن با آنها نشان نمی دهد، اگر نمره هایش افت کرده است و به جای درس خواندن ترجیح می دهد مدت طولانی با تبلتش بازی کند، بایستی نگران وابستگی بیش از حدش به تبلت باشید.

تبلت را چگونه از کودک مان جدا کنیم؟

شاید بعد از خواندن این یادداشت، به قصد گرفتن تبلت فرزندتان از او، از روی مبل بلند شوید؛ اما بنشینید! نیازی به محروم کردن فرزندتان از تبلتش نیست، کافی است خودتان همین حالا گوشی را روی زمین بگذارید و نه با حرف، بلکه با آوردن ورزش و مطالعه به ساعت‌های مرده‌تان، به کودک خود هم سبک زندگی سالم را آموزش دهید.

به ساعت نگاه کنید

با وضع کردن برخی قانون‌ها، ساعت‌های استفاده فرزندتان از تبلت را محدود کنید. برای مثال به او اجازه ندهید که سر میز شام تبلتش را بیاورد.

خاموشی بزنید

محققان می‌گویند تبلت‌بازی پیش از خواب می‌تواند فرزند شما را بی‌خواب کند. پس به او اجازه بازی کردن با تبلت پیش از خواب را ندهید و نگذارید آن را به اتاق خوابش ببرد.

وقت‌شناس باشید

حتی اگر همه اطرافیان‌تان برای کودک خود تبلت خریده باشند، دلیلی ندارد که در سه سالگی به فرزندتان چنین هدیه‌ای بدهید. اگر می‌خواهید او را با تکنولوژی آشنا کنید، به او اجازه دهید برخی ساعات روز با تبلت شما بازی کند اما شخصی کردن این وسیله را از چنین سنی شروع نکنید.

از خودتان شروع کنید

هرقدر هم که از لزوم فعالیت بدنی و قوی‌تر کردن ارتباطات رو در رو برای فرزندتان صحبت کنید، فایده‌ای ندارد. تا زمانی که او می‌بیند که در ‌مهمانی برای‌تان وایبر بازی شیرین‌تر از گپ زدن با دیگران است، تمایلی به گوش کردن به توصیه‌های‌تان پیدا نمی‌کند. اگر می‌خواهید فرزندتان زندگی مجازی را جایگزین تجربه‌های حقیقی زندگی نکند، خودتان در رعایت چنین اصلی پیشقدم شوید.

دست به‌کار شوید

اگر تنها یک فرزند دارید، به او حق دهید برای پر کردن تنهایی‌اش به تبلت وابسته شود. در چنین شرایطی به جای جنگیدن با او، خودتان برای تغییر شرایط وارد عمل شوید. بازی‌های دونفره پرتحرک و هیجان‌انگیز، هم می‌تواند سلامت جسم فرزندتان را تضمین کند و مهارت‌های حرکتی‌اش را تقویت کند و هم لحظات شاد و خوشی را برایش رقم بزند. اگر کودک‌تان از چنین نعمتی بهره‌مند شود دیگر نیازی به مدام بازی کردن با تبلت پیدا نخواهد کرد.

گفتنی است، کودکانی که به علت استفاده بیش از حد از تبلت، گوشی های موبایل، بازیهای کامپیوتری و… دچار مشکلات جسمانی از جمله قوز کردن شده اند، با روش های اصلاحی و کاردرمانی قابل درمان هستند.

گرد آورنده: فاطمه دمیرچی(کارشناس ارشد روانشناسی بالینی)

عضو تیم پژوهش نو اندیشان آویژه