احساساتی که آدمی تجربه می کند مثل شادی ، خشم و… رفتار را فعال و هدایت می کنند. هیجان را هم عوامل درونی وهم عوامل بیرونی می توانند تحریک و راه اندازی کنند. هیجان نه تنها مضّر نیست ، بلکه لازمه زندگی است . زیرا نمی توانیم هیجان ها را از زندگی دور کنیم . تنها کاری که می توانیم انجام دهیم این است که یا از وقوع آنها بکاهیم ، یا یاد بگیریم که چگونه با آنها سازگاری (مثل غم ) یا مقابله (مثل خشم ) داشته باشیم . همه ی ما عصبانیت را احساس کرده ایم و می دانیم که چیست. عصبانیت عموما” رفتار کاملا” طبیعی انسان هاست. اما زمانی که عصبانیت خارج از کنترل و ویرانگری باشد ، می تواند مشکلاتی درکار ، ارتباطات اجتماعی و حتی در کل کیفیت زندگی به وجود آورد . ممکن است کار به جایی برسد که شما احساس کنید اسیرهیجان قدرتمندی هستید که نمی توانید از آن اجتناب کنید. هیجان عصبانیت می تواند یک احساس آزار دهنده باشد یا یک عمل وحشیانه . هدف ما در این بحث این است که به افراد کمک کنیم تا بتوانند عصبانیت را درک و آن را کنترل کنند.

ماهیت عصبانیت

عصبانیت یک حالت هیجانی است که از لحاظ شدت می تواند خفیف ، شدید یا ویرانگر باشد . همانند دیگر هیجانات . عصبانیت موجب تغییرات متعدد زیستی و فیزیولوژیکی می شود ؛ مثل افزایش فشار خون ، ضربان قلب ، تنفس و همچنین افزایش میزان تولید انرژی از آدرنالین و نورآدرنالین . برانگیختگی شدید فیزیولوژیکی مشخصه آن دسته از حالات هیجانی است که جاندار را برای عمل – فراریا جنگ – آماده می کنند.
عصبانیت می تواند ناشی از عوامل درونی یا بیرونی باشد. شما می توانید از دست فرد مشخصی ، مثل یک همکار یا ازیک حا دثه ( ترافیک یا پرواز لغو شده ) عصبانی شوید. عصبانیت شما می تواند ناشی از نگرانی یا تفکر شما درمورد مسائل شخصی باشد مثل قد و قیافه خود و یا یادآوری حوادث و خاطرات تلخ وآسیب زا .
تجلی عصبانیت
روش طبیعی وغریزی بیان عصبانیت رفتار پرخاشگرانه است . عصبانیت یک پاسخ طبیعی انطباقی در برابر تهدید هاست و غالباً عصبانیت احساسات و رفتار ما را بر می انگیزد تا از خود درمقابل مهاجم دفاع کنیم یا با او بجنگیم.
بنابراین میزان معینی از عصبانیت برای ادامه حیات لازم است . ازسوی دیگر ، ما نمی توانیم به هر فرد یا شیئی که ما را عصبانی و ناراحت کرده است حمله کنیم ؛ زیرا قوانین ، هنجارها ی اجتماعی وعقل سلیم تا حدود زیادی از شدت عصبانیت ما می دهد . نشان دادن دندان ها و فشار دادن آنها به هم ، علامت بین المللی خشم وعصبانیت است، گر چه علائم دیگری نیز با عصبانیت همراه است ؛ مثل چهره ی برافروخته ، ابروان پایین افتاده و درهم کشیده و گشاد شدن سوراخ های بینی . البته فرهنگ نیز در این مورد مؤثر است.
سه راه اصلی بیان احساس عصبانیت عبارت است از : ابراز کردن ، بازداری و سکوت، جرئت ابراز عصبانیت البته نه به روش های پرخاشگرانه .
برای انجام این کار باید یاد گرفت که چگونه نیازهای خود را بیان کرد و چگونه نیازهای خود را بدون آسیب رساندن به دیگران ارضا نمود. با جرئت بودن به معنی پر زور بودن یا دعوا کردن نیست ، بلکه به معنی به خود و دیگران احترام گذاشتن است .
پرخاشگری می تواند سرکوب شود و آن گاه تغییر جهت دهد ، یا در قالب جدیدی خود را آشکار سازد. سرکوب زمانی اتفاق می افتد که فرد عصبانیتش را مخفی کند، ازفکر کردن به آن بپرهیزد و به موارد مثبت فکر کند. هدف از بازداری و سرکوبی آن است که رفتار سودمندتری داشته باشیم. خطر سرکوبی عصبانیت این است که اگر بالاخره خود را آشکار نسازد می تواند تأثیرات درونی بر شما داشته باشد. عصبانیتی که متوجه درون است ممکن است موجب بالا رفتن فشار خون ، افسردگی و حتی سکته شود. عصبانیت های تخلیه نشده همچنین موجب مشکلات دیگری می شوند ؛ مثل خود خوری ، عیب جویی دائمی و رفتار پرخاشگری انفعالی .
افرادی که دائماً دست رد به سینه دیگران می زنند، از هر چیزی خرده می گیرند وعیب جویی می کنند ، یاد نگرفته اند که چگونه عصبانیت خود را به روش مثبت بیان کنند. جای تعجب نیست که آنان نتوانند با دیگران روابط اجتماعی سالم داشته باشند. روش سوم این است که شما خود را از درون آرام کنید . ازاین طریق نه تنها می توانید رفتار های بیرونی خود را کنترل کنید بلکه می توانید پاسخ های درونی خود را نیز مهار نمایید . مثلاً کم کم ضربان قلبتان را پایین بیاورید، خودتان را آرام واحساسات خود را مهارکنید . به عقیده برخی روان شناسان – مثل اسپیل برگر – موقعی که هیچ یک از سه تکنیک فوق مؤثر واقع نشوند، دراین صورت به اشیاء یا افراد آسیب وارد می شود .

غلبه بر عصبانیت

هدف کنترل عصبانیت ، کاهش احساس های هیجانی و کاهش برانگیختگی فیزیولوژیکی است که عصبانیت علت آنها می باشد . هیچ کس نمی تواند از عصبانیت خلاص شود یا از آن اجتناب کند، زیرا همیشه پدیده ها یا افرادی هستند که ما را خشمگین سازند و تغییر یا کنترل آنها از توان ما خارج است . ما تنها می توانیم یاد بگیریم که چگونه رفتارهای خود را کنترل و عصبانیتمان را کاهش دهیم و آن را به طریقه مناسب نشان دهیم.
برای این کار روش های متعددی وجود دارد. این روش ها را بیاموزید و در موقعیت های مناسب آنها را به کار ببرید. در این جا شانزده روش وجود دارد که با انجام آنها وقتی شخص عصبانی آرام شود، خود را خرسند و سربلند می یابد.
۱) به شخص عصبانی بگوئید که کاملاً حق با اوست!
با او موافقت کنید. این کار باعث می شود که او از عصبانیت دست بردراید. با او هم عقیده باشید و بدانید که با این کار او دیگر جائی برای رفتن ندارد. بنابراین به جای این که با او به بحث و جدل بپردازید، به او توجه کنید. با اشتیاق به حرف های او گوش فرا دهید، زیرا بزرگ ترین مشکل او نیاز به حس هم دردی و درک شدن از جانب دیگران است. به او بگوئید که او را باور دارید و مشکل او را می فهمید، اما از او بخواهید که اگر امکان دارد یک بار دیگر مشکل خود را بازگو کند تا فقط شما کمی بهتر مشکل را بفهمید. لحظه ای که او شروع به بازگو کردن مسئله خود می کند، عصبانیت او به تدریج کاهش می یابد و در نتیجه، خشم به پایان می رسد، زیرا همین طور که ناراحتی او افزایش می یابد تازه متوجه می شود که مشکل او بیشتر عصبانیت و جار و جنجال است. بنابراین با سیاست رفتار کردن به حرف های شخص عصبانی به عنوان ترفندی برای کنترل خشم او بهره بگیرید.
۲) مشاجره های لفظی را به آسانی خاتمه دهید.
چرا با درگیر شدن در چیزی که ناچیز و مخرب است، شانس موفقیت را از دست می دهید؟ پس بر عصبانیت غلبه کنید! مشاجره هیچ گاه منطقی نیست. شما حتی در عین پیروزی شکست خورده تلقی می شوید. شما به جای بگومگو از چه ترفندی استفاده می کنید؟ از واژگانی استفاده کنید که به غرور آن شخص لطمه نرساند و جذاب و گیرا باشد.
۳) هرگز نگذارید احساسات بر شما تأثیر بگذارد.
در حین این که از احساسات برخوردار هستید از فشارهای احساسی دوری کنید، در این صورت هرگز گرفتار مشاجرات بی ثمر نمی شوید، همین طور صرفاً برای شعله ور کردن دیگران سوخت فراهم نکنید.
۴) اگر به شما اهانت شده است آن را نادیده بگیرید.
توهین دیگران را با لبخند خنثی کنید. وقتی شما جر و بحث نکنید او به جای دیگری پناه نمی برد.
۵) اظهارنظرهایی که همانند شمشیر به دیگران جراحت وارد می کند را فراموش کنید.
تمام واژه های طعنه آمیز، انتقادی و دلسردکننده را از فرهنگ واژگان خود حذف کنید. مهربان، دلسوز و همدل باشید. به فرد خشمگین اجازه دهید، فکر کند حق با اوست و او برنده این نزاع لفظی است. بعداً شما می توانید این مشکل اجتماعی را با سیاست تحت کنترل خود درآورید.
۶) انتقاد را به آسانی بپذیرید.
او را به خاطر اظهار نظر هوشیارانه اش تمجید کنید. به او بگوئید که او کاملاً درست می گوید.
۷) با علاقه، کمی وقت برای توضیح دادن موضوع صرف کنید.
هیچ چیز سریع تر از محروم شدن از شنیدن چیزی که دیگران احساس می کنند برای آنها مهم و حیاتی است باعث خشمگین شدن آنها نمی شود. اطلاع داشتن یکی از این عوامل است. از طریق کلام موضوع را بفهمانید.
۸) در حضور شخص عصبانی با ملایمت سخن بگوئید.
هرچه با او آرام و آرام تر صحبت کنید تا وقتی که به سختی حرف شما را بشنود، سریع تر می توانید جلوی عصبانیت او را بگیرید و ناچاراً مجبور خواهد شد تن صدای خود را پائین آورد تا بفهمد آیا شما هم در این بحث و جدل شرکت کرده اید یا نه. همیشه به خاطر داشته باشید که چنین شخصی به نقطه نظر شما علاقه مند نیست.
۹) همه سئوالات را با سئوالات متعدد دیگر پاسخ دهید.
خود را در یک موقعیت به دام نیندازید. زمان و مکان مناسب برای بیان موقعیت خودتان وجود دارد اما موقع عصبانیت هرگز زمان مناسبی نیست.
۱۰) برای این که از عصبانیت دست بکشید به او هدیه ای بدهید.
بگوئید: مطمئناً، ما از تعویض کالا خوشحال خواهیم شد. از این که دستگاه خراب بوده، متأسفم.
با چهره خود وانمود کنید که او را می فهمید و اجازه دهید که فکر کند او بهترین است.
۱۱) سیمای خود را با لبخند مزین کنید و گرم و محکم دست بدهید.
برای لبخند زدن تنها ۱۲ عضله شما به کار می افتد. اما برای اخم کردن ۴۶ عضله به زحمت می افتد. بنابراین از اخم کردن بپرهیزید و انرژی کمتری را هدر دهید.
۱۲) به مشاجره به عنوان اسراف زمان در برنامه خود نگاه کنید.
از هدر دادن لحظه ای برای چنین اسرافی بپرهیزید.
۱۳) در همه حال آرام نمایان شوید.
هرگز صدای خود را بالا نبرید. اصلاً مهم نیست که فشار خون شما بالا است یا نه، از نشان دادن آن خودداری کنید. دیگران نیز در مقابل آرامش شما سعی می کنند همانند شما آرام باشند و آن گاه عصبانیت برطرف شود.
۱۴) همیشه به چیزهای مثبت بیندیشید.
به راحتی از افسردگی، ناراحتی، دلسردی و احساس حقارت خودداری کنید و هرگز چیزهای منفی را بر زبان نیاورید.
۱۵) هرگز از دیگران تقاضای انجام کار مشخصی را نکنید.
برای این که از مشاجره قبل از شروع خودداری کنید، همیشه درخواست های خود را با سیاست مطرح کنید و برای این که کارها بدون کشمکش انجام شود، سئوالاتی را مطرح کنید که حق انتخاب برای طرف مقابل فراهم کند. به طور مثال بگوئید: عزیزم، کدام کار را دوست داری انجام بدهی؟ سطل زباله را بیرون می بری؟ یا کهنه های بچه را می شویی؟
۱۶) هرگز آتش را به سمت آتش افروزان هدایت نکنید.
در یک کنفرانس یا محیط جمعی هرگز مشاجرات خود را خطاب به فریاد زنان و افراد جنجال برانگیز نگوئید. از آرامش کمک بجوئید و وقتی که حمایت آنها را جلب کردید می توانید عقاید این افراد جنجالی را برای مطابقت با خواسته گروه تحریف کنید. درست است این کار یک نوع فریب اجتماعی است، اما راهی است به سوی موفقیت از طریق کلام.
گردآوری : هانیه عبدالکریمی ،کاردرمانگر- عضو تیم تحقیق توسعه موسسه نواندیشان آویژه