نمیدونم چقدر با واژه فلج مغزی و یا بیماری فلج مغزی آشنا هستید؟

شاید شما هم مثل من فکر میکنید دوره این بیماری گذشته و الان دیگه انقدر مراقبت های دوران بارداری و زایمان زیاد شده که کمتر بچه ای به این مشکل دچار میشه. اما متاسفانه فقط کافیست که یک روز وقت بگذارید و در کلینیک های کادردمانی و مطب های متخصصین مغز و اعصاب و مراکز ارتوپدی فنی شاهد تعداد زیادی از خانواده هایی باشید که برای مداوای فرزندانشان مراجعه کرده اند.

اما نکته قابل توجه در این زمینه میزان آگاهی خانواده درباره مشکلات فرزندانشان است

به نظر من افزایش آگاهی خانواده ها در مورد فلج مغزی علاوه بر متخصصین مربوط به عهده همه ماست اگر بدانیم میتوانیم حتی به یک کودک کمک کنیم که آثار و علائم فلج مغزی تاثیر کمتری در زندگی آینده او و خانواده و اجتماع داشته باشد

درباره فلج مغزی چه میدانید ؟

#فلج مغزی (Cerebral  Palsy  )

فلج مغزی یک اصطلاح کلی است که گروهی از ضایعات مزمن که کنترل حرکتی فرد را مختل می کنند، شامل میشود. اختلال حرکتی ناشی از این ضایعه در سال های اولیه زندگی ظاهر می شود و معمولا با گذشت زمان بدتر نمیشود.

علایم اولیه فلج مغزی معمولا قبل از ۳ سالگی ظاهر می شوند. نوزادان مبتلا به فلج مغزی اغلب در مقایسه با کودکان عادی کندتر به مراحل رشدی خویش از قبیل غلتیدن،چهاردست و پا رفتن، نشستن و غیره دست پیدا میکنند.

فلج مغزی چیست ؟ و در رابطه با این افراد چه باید کرد ؟

فلج مغزی یک اصطلاح کلی است که گروهی از ضایعات مزمنی که کنترل حرکتی فرد را مختل می کنند، شامل می شود. اختلال حرکتی ناشی از این ضایعه در سال های اولیه زندگی ظاهر می شود و معمولاً با گذشت زمان بدتر نمی شود.

این بیماری در شرایط نقصان تکامل یا آسیب به مناطق حرکتی مغز بوجود می آید که در نتیجه آن این مناطق قادر به کنترل حرکتی و وضعیت بدنی (پوسچر) فرد نمی باشند.

علائم فلج مغزی :

۱- سفتی عضلات یا اسپاستی سیتی

۲- حرکات غیر طبیعی

۳- اشکال در مهارتهای حرکتی درشت از قبیل راه رفتن یا دویدن

۴- اشکال در مهارتهای حرکتی طریف از قبیل نوشتن یا باز و بسته کردن دکمه های لباس

۵- اشکال در مهارتهای ادراکی و حسی

علائم فلج مغزی از یک فرد به فرد دیگر متفاوت است و با گذشت زمان ممکن است تغییر ننماید بعضی از افراد مبتلا به فلج مغزی ممکن است به بیماریهای دیگر از قبیل تشنج، آسیب ذهنی اختلال یادگیر و تأخیر رشدی نیز مبتلا باشند.

اگر چه ممکن است علائم فلج مغزی با گذشت زمان تغییر کنند اما این بدان معنی نیست که فلج مغزی یک بیماری پیشرونده است (بدتر نمی شود). بنابراین اگر یک فرد مبتلا به فلج مغزی با گذشت زمان مشکلات او بیشتر شود، ممکن است این مشکلات چیز دیگری غیر از ضایعه فلج مغزی او باشد.

با وجود اینکه فلج مغزی یک ضایعه پیشرونده نیست اثرات فلج مغزی ممکن است در طی زمان تغییر نماید، گاهی اوقات تعدادی از این علائم بهبود می یابد برای مثال کودکی که اندام های فوقانی یا دستهای او دچار اختلال است ممکن است توانایی لازم را برای نوشتن و پوشیدن لباس بدست آورد، در حالی که در بعضی از کودکان ممکن است سختی عضلات منجر به بروز مشکلاتی در لگن و ستون فقرات شود که نیازمند جراحی ارتوپدی باشد.

بالا رفتن سن کودکان مبتلا به فلج مغزی در صورت عدم مراقبت توانبخشی و انجام تمرینات صحیح می تواند منجر به یک وضعیت غیر طبیعی در بدن آنان شود.

فلج مغزی می تواند منجر به ایجاد مشکلات و عوارضی از قبیل اشکال در غذا خوردن، کنترل ضعیف ادرار و موضوع و مشکلات تنفسی و زخمهای بستر شود.

علائم اولیه فلج مغزی معمولاً قبل از ۳ سالگی ظاهر می شوند. نوزاد مبتلا به فلج مغزی اغلب در مقایسه با کودکان عادی کندتر به مراحل رشدی خویش از قبیل غلتیدن، نشستن، چهار پا رفتن، لبخند زدن و … دست پیدا می کنند.

علل ایجاد کننده فلج مغزی

۱- چند قلویی

۲- آسیب به جفت که ممکن است به رشد جنین صدمه بزند.

۳- بیماریهای عفونی انتقالی جنینی، برای مثال ایدز، چربی، سیفیلیس و سوزاک

۴- تغذیه نامناسب

۵- قرار گرفتن در معرض مواد سمی از قبیل نیکوتین. الکل و داروها

۶- ناسازگاری عامل Rh بین مادر و جنین

۷- ناهنجاریهای کروموزومی

۸- بیماریهای ژنتیکی

۹- ناهنجاریها و بدشکلی های احتمالی مغز نوزاد

۱۰- زایمانهای طولانی مدت یا ناگهانی که ذخیره اکسیژن خون کودک را دچار مشکل می سازد و منجر به تخریب بافت مغزی می شود.

۱۱- سرخجه

۱۲- ساختار کوچک لگن مادر

۱۳- تولد نارس کودک

۱۴- زایمان به روش سزارین

۱۵- اثرات ضرب بیهوشی و بی حسی

۱۶- ضربه مغزی

۱۷- زردی و یرقان

    عواملی که می تواند در دوره طفولیت (در ۳ سال اول زندگی) باعث ایجاد فلج مغزی شوند :

۱- عفونت ها از قبیل مننژیت

۲- خونریزیهای مغزی

۳- ضربه مغزی بدنبال تصادف و افتادن از بلندی و …

۴- غرق شدن

روش های پیشگیری از بروز فلج مغزی

۱- تست مادران باردار از نظر عامل Rh در صورتی که این عامل منفی باشد ۷۲ ساعت قبل از زایمان مادر واکسینه  می شود. (در صورتی که Rh عامل فلج مغزی باشد)

۲- درمان سریع کودک مبتلا به زردی به کمک روش فتوتراپی

۳- انجام برنامه های کاهش استرس و فشار روانی مادران در دوره بارداری

۴- حفاظت کودکان در مقابل ضربه ها و آسیب های فیزیکی به مغز خصوصا (کتک زدن کودک و ضربه به سر(ممنوع))

روش های تشخیصی فلج مغزی

معمولاً‌ پزشکان فلج مغزی را از طریق معاینه مهارت های حرکتی، رفلکس و سابقه پزشکی و استفاده از آزمایش های متنوع ویژه ای تشخیص می دهند.

دو روش مهم تصویربرداری برای تشخیص زود هنگام فلج مغزی وجود دارد. این روشها به پزشک کمک می کند که حتی کودکانی که مشکوک به ضایعه فلج مغزی می باشند را از نظر تشخیص مشخص نماید. این دو روش عبارتند از :

۱- CAT Scan یا Com puterized Axial Tomography

۲- MRI یا Magnetic Resonance Imaging

در صورت عدم استفاده از روشهای تشخیصی فوق الذکر گاهی اوقات تشخیص فلج مغزی چند ماه و حتی چند سال بطول می انجامد. بعضی از والدین هنگامی متوجه مشکل کودک خود می شوند که او را از نظر رشدی پایین تر از همسالان خودش می بینند.

انواع فلج مغزی:

اسپاستیک spastic

این شایعترین نوع فلج مغزی است و حدود ۶۵ درصد بیماران را شامل میشود. محل ضایعه در این بیماران در قشر مغز است. در این نوع از بیماری عضلات سفت شده و والدین یا پزشک به سختی میتوانند مفاصل دست و پا یا حتی کمر بچه را خم و راست کنند. اگر هر دو اندام تحتانی گرفتار شوند که به آن دی پلژی اسپاستیک Spastic diplegia میگویند، هر دو یا به سمت داخل میچرخند و بچه در موقع راه رفتن پاها را بصورت ضربدری نگه میدارد.

وقتی یک سمت بدن درگیر شده باشد ( اندام فوقانی و تحتانی یک سمت از بدن) به آن همی پلژی اسپاستیک Spastic hemiplegia میگویند معمولاً شدت درگیری اندام فوقانی بیشتر است. وقتی هر چهار اندام درگیر میشوند به آن کوادری پلژی اسپاستیک Spastic quadriplegia میگویند. در این موارد ممکن است عضلات دهان و زبان هم گرفتار شوند.

فلج آتتوئید Athetoid

به این نوع از فلج مغزی دیسکینتیک Dyskinetic هم میگویند. بیست درصد بیماران مبتلا به فلج مغزی از این دسته اند که به علت آسیب به قسمت هایی در عمق مغز به نام عقده های قاعده مغز بوجود میاید. مشخصه این نوع از بیماری حرکات غیر ارادی و مکرر است که وقتی بچه میخواهد کار خاصی را انجام دهد بیشتر میشود. مثلا در موقع راه رفتن یا وقتی میخواهد چیزی را بگیرد یا وقتی میخواهد حرف بزند این حرکات غیر ارادی شدت میگیرند.

فلج آتاکسیک Ataxic

این نوع از فلج مغزی کمتر از انواع دیگر دیده میشود و محل ضایعه در مخچه است. مشکل اصلی بیماران در این نوع، حفظ تعادل است. هماهنگی بین حرکات اندام ها خوب نیست. راه رفتن ناپایدار است و انجام دادن حرکات ظریف که نیاز به هماهنگی زیاد بین حرکات عضلات دارد ( مثلاً قلم به دست گرفتن یا بستن دکمه پیراهن) مشکل میشود. در این نوع از بیماری معمولا هوش بچه طبیعی است.

فلج مخلوط Mixed

در این نوع از فلج مغزی هم علائم فلج اسپاستیک و هم علائم فلج آتتوئید وجود دارد. بعضی عضلات شل و بعضی دیگر سفت هستند. اندام هم سفت است و هم حرکات غیر ارادی انجام میدهد.

مشکلات دیگری که ممکن است کودک فلج مغزی داشته باشد:

مشکلات یادگیری: توانایی هوشی این کودکان کاملا متفاوت است.

مشکلات ادراکی: درک حس ایجاد شده از اطلاعات دریافتی است. مثلا ممکن است کودک فلج مغزی در باره عبور از موانع یا قضاوت در باره اندازه و شکل اشیا مشکل داشته باشد.

مشکلات گفتاری: اشکال در جمله سازی، درک و ابراز احساسات و یا اشکال در صحبت کردن.

مشکلات غذا خوردن و نوشیدن: اشکال در حرکت لبها و زبان و جویدن و بلعیدن غذا و نوشیدنی ها.

آبریزش دهان: کنترل ضعیف عضلات دهان.

حواس: کاهش حس لمس.

بینایی: وجود انحراف یا چرخش چشم که منجر به دوبینی یا تمرکز با یک چشم میگردد.

تشنج

روشهای مختلف درمانی برای فلج مغزی

توانبخشی شامل:

• کاردرمانی: به منظور افزایش استقلال در مهارت های حرکتی درشت و ظریف. کمک در استفاده از وسایل تطبیقی برای نشستن،ایستادن،غذا خوردن و افزایش مهارت های ذهنی.
• گفتار درمانی: تسهیل و بهبود مهارت های ارتباطی، برطرف کردن مشکلات گفتاری.
• ارتوپدی فنی:ساخت ارتوزها و اسپلینت ها جهت ایجاد ثبات در مفاصل و قرار گیری صحیح آنها و جلوگیری از کشش بیش از حد.
• درمان دارویی: جهت کنترل تشنج یا سفتی عضلانی در صورت وجود در کودک.
• جراحی: بنا بر تشخیص پزشک ممکن است جهت کاهش سفتی عضلانی جراحی بافت نرم صورت گیرد.

کودکان فلج مغزی همان سایر کودکان به محبت، توجه، عاطفه، صمیمیت و روابط دوستانه وانسانی نیازمند هستند .

اب درمانی برای کودکان فلج مغزی

همانطور که در بالا نیز اشاره شد فلج مغزی واژه ای است که گروهی از بیماری ها را که حرکت بدن و هماهنگی عضلات را متاثر می سازد توصیف می

کند. تعریف پزشکی فلج مغزی، بیماری غیر پیشرونده اما غیر قابل تغییر حرکت یا وضعیت است. رشد در مغز در اوایل بارداری شروع و تا حدود ۳ سالگی ادامه می باشد. آسیب مغزی در طول این زمان ممکن منجر به فلج مغزی گردد. بسته به اینکه کدام نواحی از مغز آسیب دیده باشد. یک یا بیشتر از علائم زیر ممکن است دیده شود:

• سفتی عضله یا اسپاسم
• حرکت غیر ارادی
• تاخیر در مهارت های حرکتی درشت مثل راه رفتن و دویدن
• تاخیر یا سختی در مهارت های حرکتی ظریف مثل نوشتن یا برداشتن اجسام ریز
• شکل در درک و احساس

فوائد آب درمانی برای کودکان فلج مغزی

– کاهش وزن بدن

– کمک به حرکت

– مقاومت در برابر حرکت (تقویت حرکت)

– حمایت از کودک

– به عنوان تحریک حسی بوسیله فشار هیدروستاتیک

– محیط بازی، کودک ترجیح می دهد که کار را در قالب بازی انجام دهد زیرا بازی کردن شغل کودک است.

– محیط امن، زمانی که کودک ترس از افتادن نداشته باشد این باعث می شود که کودک تمرین خود را درست و صحیح انجام دهد.

– بهترین محیط آموزش کودک برای یادگیری الگوی طبیعی حرکت با کاهش وزن،؛ حس خوب، و بیوفیدبک حس عمقی و حمایت خوب می باشد.

ابتدا ما باید به کودک آموزش دهیم که چگونه از عهده آن برآید مثل چگونه تنفس در آب، شناور شدن، سپس شروع به آموزش همه انواع حرکات مثل نشستن، ایستادن، راه رفتن و… می کنیم.

تهیه و تنظیم:

دکترنادرعلیرضالو

دکتری تخصصی علوم شناختی

ارگوتراپیست(کادرمانگر) جسمی و ذهنی کودکان

نوروتراپیست و موسس مرکز توانبخشی جسمی و حرکتینواندیشان آویژه تبریز

جهت تعیین وقت ارزیابی و دریافت نوبت با شماره های کلینیک آویژه تماس ۰۴۱۳۴۴۸۵۵۱۵حاصل فرمایید.