زمانیکه کودک رشد می کند و بزرگ می شود, مهارتهای مختلفی مثل برداشتن اولین قدم, اولین خنده ها یا بای بای کردن را می آموزد.

این مهارتها به عنوان مراحل رشدی شناخته می شوند. کودکی با تأخیر رشدی این مراحل را همانند کودکان هم سن خود در همان زمان به دست نمی آورد. یک کودک ممکن است در یک حیطه و یا بیشتر از آن تأخیر داشته باشد. پنج گروه اصلی مهارتها وجود دارند که مراحل رشدی را تشکیل می دهند:

• حرکات درشت (Gross Motor): استفاده از گروه بزرگی از عضلات برای نشستن, ایستادن, راه رفتن, دویدن و غیره. حفظ تعادل و تغییر وضعیت.
• حرکات ظریف (Fine Motor): استفاده از دستها و انگشتان تا بتواند بخورد, نقاشی کند, لباس بپوشد, بازی کند, بنویسد و کارهای بسیار دیگری را انجام دهد.
• زبان (Language): صحبت کردن از طریق زبان بدن و ادا و اشاره, ارتباط و درک آنچه که دیگران می گویند.
• شناختی (Cognitive): مهارتهای تفکر شامل یادگیری, درک,‌حل مسأله, استدلال و یادآوری.
• اجتماعی (Social): تعامل با دیگران, داشتن روابط با خانواده, دوستان و معلمان, مشارکت و پاسخ به احساسات دیگران.

معمولا یک محدوده سنی چند ماهه وجود دارد که انتظار می رود کودک این مهارتهای جدید را بیاموزد. بعضی مهارتها نیاز دارند که قبل از یادگیری مهارتهای جدید شکل گرفته باشند. برای مثال, کودک می بایست چهار دست و پا رفتن را قبل از راه رفتن یاد بگیرد. اگر محدوده سنی طبیعی برای راه رفتن ۹ تا ۱۵ ماهگی باشد و کودکی ۲۰ ماهه هنوز راه نمی رود, این می تواند به عنوان یک تأخیر رشدی مطرح شود. پیشرفت در هر زمینه رشدی با پیشرفت در سایر زمینه ها مرتبط می باشد. بنابراین اگر شکلی در گفتار و زبان باشد احتمالا  روی رشد در سایر زمینه ها مثل رشد اجتماعی یا شناختی تأثیر می گذارد.

”تشخیص به موقع تأخیرات رشد ی بسیار مهم است بطوریکه درمان می تواند اثرات این مشکل را به حداقل برساند.“

چه کسانی مبتلا به تأخیر رشدی می شوند؟

در ایالات متحده ۱۷% کودکان- ۱ نفر از ۶ نفر- ناتوانی رفتاری یا رشدی دارند مثل اوتیسم, ناتوانی ذهنی, اختلال کمبود توجه, بیش فعالی (ADHD). تنها برخی از بیماریها وجود دارند که می توانند منجر به تأخیرات رشدی شوند. به علاوه, کودکان بسیاری هستند که در زبان یا سایر زمینه ها تأخیر دارند که روی آمادگی آنها برای مدرسه تأثیر می گذارد. با این وجود, کمتر از ۵۰% کودکان مبتلا به تأخیر رشدی ممکن است تأخیرات قابل توجهی رخ داده باشد و فرصتها برای درمان از دست رفته باشد.

علل تأخیر رشدی چیست؟ تأخیر رشدی می تواند علل مختلف بسیاری داشته باشد مثل علل ژنتیکی (سندروم داون) یا مشکلات بارداری و تولد مثل نارسی و عفونتها. اغلب, به هر حال علل خاصی شناخته نشده است. برخی از علتها اگر به درستی شناخته شوند به راحتی درمان می شوند مثل کاهش شنوایی ناشی از عفونتهای مزمن گوش.

آیا می توان از تأخیر رشدی پیشگیری کرد؟

از آنجائیکه بیماریهای مختلف بسیاری هستند که می توانند باعث تأخیر رشدی شوند, راه درستی برای پیشگیری از تأخیر رشدی نیست. آنچه که مهم است, آگاهی داشتن از مراحل رشدی کودکتان و مشاوره با متخصص اطفالتان در صورتی که شما تصور می کنید که ممکن مشکلی وجود دارد. مداخله به هنگام (به موقع) در کمک به کودکتان برای غلبه بر هر نوع تأخیر رشدی کلیدی و مهم است.

چه چیزی کودک را در معرض خطر برای تأخیر رشدی قرار می دهد؟

علل خطرساز برای تأخیرات رشدی به دو دسته خیلی بزرگ تقسیم می شوند:

• ژنتیکی و وراثتی : ناهنجاریهای ژنتیکی یا کروموزومی مثل سندروم داون یا X شکننده و سایر بیماریها کودک را در معرض خطر تأخیرات رشدی قرار می دهد.
• محیطی یا اکتسابی: ۱.مسمومیت با عوامل مضر قبل یا بعد از تولد مثل سرب ۲.عفونتها ۳.سوء تغذیه ۴.نارسی ۵.فقدان مراقبت ۶.فقر شدید

تأخیر رشدی چگونه تشخیص داده می شود؟

تشخیص تأخیر رشدی سخت می باشد. دو نوع تست وجود دارد که می توان انجام داد:

۱- غربالگری رشدی

۲- ارزیابی رشدی

پزشکان و پرستاران غربالگری رشدی را انجام می دهند تا بگویند آیا کودک مهارت های پایه را یاد گرفته است. در زمانی که می بایست می آموختند یا اینکه آنها ممکن است مشکلاتی داشته باشند. پزشک ممکن است سؤالاتی از شما بپرسد یا در حین تست با کودک شما صحبت کند, بازی کند تا ببیند چگونه او یاد می گیرد, صحبت می کند, رفتار می کند و حرکت می کند.

تا این زمان انجام هیچ گونه تست آزمایشگاهی یا آزمایش خونی به شما گفته نمی شود مگر اینکه کودک شما تأخیری داشته باشد. تشخیص با انجام تست غربالگری به راحتی داده نمی شود. اگر نتایج تست غربالگری نشان داد که کودک ممکن است تأخیر رشدی داشته باشد, کودک باید برای انجام ارزیابی رشدی ارجاع داده شود.

رشد کودک

رشد یک پدیده مستمر است. ممکن است در بعضی زمینه ها کند شود ولی هرگز متوقف نمی گردد.

گاهی رشد در زمینه های خاصی پیشرفت نشان می دهد اما درمقابل ممکن است درزمینه های دیگر کندتر شود. ازنظر سرعت رشد هیچ دو کودکی مانند هم نیستند. مجموع های از نمودارها برای سیر تکامل رشد در سنین مختلف وجود دارد اما احتمال اینکه کودکهر کاری را دقیقا” در زمان میانگین گفته شده انجام دهد بسیار کماست.کودک به احتمال قریب به یقین آن کار را زودتر یا دیرتر انجام می دهد. در اینجا  بطور مختصر برخی جنبه های رشد را که در زیر آمده است در کودکان ۱ تا ۳  ساله بررسی می کنیم:

۱- رشد حرکتی

۲- رشد ذهنی

۳- رشد ادراکی ( بینایی، شنوایی، لامسه، بویایی،چشایی )

توالی رشد حرکتی شامل :

۱-      رشد حرکتی درشت : Gross motor development

۲-      رشد حرکتی ظریف : Fine motor development

رشد حرکتی درشت به کنترل اعمالی اشاره دارد که به نوباوگان کمک می کند در محیط گردشکنند مثلا” سینه خیز بروند، بایستند و راه بروند، درمقابل رشدحرکات ظریف به حرکت های کوچکتر مانند دست دراز کردن و چنگ زدن مربوط می شود. گرچهتوالی رشد حرکتی دربین کودکان خیلی یکنواخت است اماتفاوتهای فردی زیادی در سرعت رشد حرکتی وجود دارد. فقط درصورتی نسبت به رشد کودک نگران

میشویم که چند مهارت حرکتی بطورجدی به تأخیر افتاده باشد.

بطورخلاصه:

یکسالگی 

حرکات درشت:  اگر فقط یک دست کودک را بگیرید، می تواند راهبرود. وقتی می خواهد چهاردست و پا حرکت کنداین کار را با کف دست و پاهایش، بسیار شبیه خرس انجام می دهد.باگرفتن اثاثیه منزل بطور مستقل راه می رود. در ۱۳ماهگی می تواند بتنهایی بایستد وحتی اولین قدم خود رابتنهایی بردارد.

حرکات ظریف:  هرچه بیشتر بتنهایی غذا میخورد و مقدار کمتریاز غذا را می ریزد. می تواند دستش را برای رساندن غذا به دهان بچرخاند. از پرتاب کردن اشیاء لذت می برد. می تواند با مداد، خط بکشد و قادراست دو مکعب را در دستش بگیرد و برجی از دومکعب بسازد.

۱۵ماهگی

حرکات درشت:  می تواند روی زانوانش خم شود و بدون کمک دیگران، بدنش را برای  نشستن پایین بیاورد. چهار دست و پا از پله ها بالا می رود. قدم های او بلند، متزلزل و دارای طول و جهت نابرابراست.

حرکات ظریف:  می تواند فنجان را بردارد، نگه دارد و از آن بنوشد. می تواند با قاشق غذا  بخورد. برجی با سه مکعب بسازد. سعی می کند صفحات کتاب را ورق بزند و لباس هایش رابپوشد.

۱۸ماهگی 

حرکات درشت:  درحالیکه هردو پا را روی هر پله می گذارد، بدون کمک از پله بالا می رود، هرچند باید دست خود رابه جایی بگیرد. او با ثبات بیشتر و قدم های کوتاهتر راه می رود، می دود و به عقب راه می رود.

حرکات ظریف:  می تواند صفحات کتاب را ورق بزند هرچند دو یاسه صفحه را باهم ورق می زند.علاقه شدیدی به زیپ و دکمه دارد. بطور کاملا” مستقل غذا می خورد.می تواند مایعی را در فنجان بدون اینکه بریزد بنوشد. از نقاشی با انگشت و خط خطی لذت می برد.

۲سالگی

حرکات درشت:  کودک شروع به هماهنگی عضلانی کرده است و ازحرکاتی شبیه رقص لذت می برد. می تواندبدود ولی قادر نیست سرعت خود را کاهش دهد یا کنج ها را دوربزند. براحتی چمباتمه می زند.

حرکات ظریف:  صفحات کتاب را یکی یکی ورق می زند. می تواندجوراب ها، کفش ،دستکش هایش را بپوشد. باچرخاندن دستگیره در را باز می کند. در بطری های شل را بازمی کند. زیپ را باز وبسته می کند ، مداد را بصورت هدفداری روی کاغذ می کشد و برجی با ۴ مکعب می سازد.

 ۵/۲ سالگی

حرکات درشت:  کودک می تواند بپرد و پاهای خود را از زمین جداکند. روی پنجه راه می رود. می تواندجسمی را بدون اینکه از دستش رها شود حمل کند.

حرکات ظریف:  دانه هایی مانند تسبیح را به نخ می کشد. اگرسوراخ دکمه آن را می اندازد. میتواند شلوار، شلوارک، جلیقه و گاهی پیراهن خود را تن کند. نقاشی هایش گویاتر شده و می تواند برجی با ۸ مکعب بسازد.

تهیه و تنظیم:

دکترنادرعلیرضالو

دکتری تخصصی علوم شناختی

ارگوتراپیست(کادرمانگر) جسمی و ذهنی کودکان

نوروتراپیست و موسس کلینیک جامع توانبخشی نواندیشان آویژه

جهت تعیین وقت ارزیابی و دریافت نوبت با شماره های کلینیک آویژه تماس ۰۲۱۲۲۶۸۷۸۴۰ حاصل فرمایید.